Paul Ferdinand Gachet (1828–1909)

De dokter die de ziel probeerde te genezen

Paul-Ferdinand Gachet was niet zomaar een dokter. Geboren in 1828 in Lille koos hij aanvankelijk voor de geneeskunde, maar zijn hart klopte minstens even hard voor de kunst. Hij had een fascinatie voor melancholie, nervositeit en de “ziekten van de ziel” – onderwerpen die in zijn tijd nog nauwelijks begrepen werden. Gachet specialiseerde zich in psychiatrie, maar bleef ook altijd een man van de kunsten.

Na zijn studie in Parijs vestigde hij zich in Auvers-sur-Oise, waar hij patiënten behandelde én kunstenaars opving die vaak evenveel psychische als lichamelijke wonden hadden. Zijn huis vulde zich met schilderijen en etsen – niet alleen van anderen, maar ook van zijn eigen hand. Hij werkte onder het pseudoniem Paul van Ryssel en maakte etsen en tekeningen die vandaag nog getuigen van zijn grote gevoeligheid.

Het lot bracht hem in contact met Vincent van Gogh. In mei 1890, net na zijn verblijf in de inrichting van Saint-Rémy, trok Van Gogh naar Auvers. Zijn broer Theo had via vrienden gehoord dat daar een arts woonde die de kunstenaarsziel begreep: dokter Gachet. Tussen de melancholische arts en de rusteloze schilder ontstond een bijzondere band.

Van Gogh schreef over hem aan zijn broer: “Ik geloof dat wij zeer goed bij elkaar passen en dat hij werkelijk een vriend voor mij zal zijn, meer dan eens een broeder.” Toch zag Vincent ook Gachets eigen kwetsbaarheid. “Hij is ziek, misschien wel zieker dan ik,” schreef hij in een andere brief.

In die korte maar intensieve periode van twee maanden schilderde Van Gogh meerdere portretten van Gachet. Het beroemdste doek, “Portret van Dr. Gachet”, toont de arts peinzend, met zijn hoofd steunend op zijn hand, de blik vol weemoed. Het werd later een van de meest iconische portretten uit de kunstgeschiedenis.

Toen Van Gogh in juli 1890 gewond raakte door een schotwond – waarschijnlijk zelf toegebracht – was het dokter Gachet die hem verzorgde in zijn laatste uren. Hij bleef aan Vincents zijde tot diens dood op 29 juli 1890. Samen met Theo droeg hij hem naar zijn laatste rustplaats in Auvers.

Na Vincents dood bleef Gachet een behoeder van diens kunst. Hij bezat werken van Van Gogh, Cézanne, Pissarro en vele anderen. Zijn huis in Auvers was een ontmoetingsplek voor kunstenaars en later een bron voor musea en verzamelaars.

Toen Paul Ferdinand Gachet in 1909 overleed, liet hij niet alleen een medische reputatie na, maar ook een erfgoed van kunst, vriendschap en menselijkheid. Hij was de arts die probeerde de menselijke geest te genezen, maar die misschien vooral begreep hoe fragiel en tegelijk groots de kunstenaarsziel kan zijn.